Problematyczna siła wyższa w transporcie

Siłą wyższą określamy wydarzenia losowe, których wystąpienie oraz konsekwencje nie mamy wpływu. Przykładem mogą być utrudnienia związane z pandemią Covid-19 lub niedawna powódź na południu Polski. W transporcie takie wydarzenia nie tylko opóźniają dostawę przewożonych towarów, ale mogą także przyczynić się do ich uszkodzeń lub utraty. To z kolei wiąże się z konsekwencjami prawnymi. W jakich okolicznościach przewoźnik może powołać się na siłę wyższą?

Nie każda sytuacja, która dla nas jest oczywista na pierwszy rzut oka, może wyłączyć naszą odpowiedzialność z tytułu siły wyższej. Dlatego analizując okoliczności, musimy wziąć pod uwagę ich indywidualny charakter.

Siła wyższa w umowach przewozu

Według art. 3531 Kodeksu cywilnego przedsiębiorcy mogą swobodnie, lecz nie dowolnie, wyznaczać warunki umów. Jednak należy pamiętać, że kwestię siły wyższej reguluje również Konwencja CMR oraz prawo przewozowe.

Zawarta w umowie klauzula o sile wyższej musi być jednoznacznie i precyzyjnie sformułowana. W innym przypadku może zostać uznana za niewiążącą dla drugiej strony. Nie bez znaczenia jest także art. 41 Konwencji CMR, według którego klauzule naruszające postanowienia Konwencji, w tym te przenoszące ciężar dowodu, są nieważne i pozbawione mocy.

Jeśli w umowie nie ma regulacji dotyczących siły wyższej, należy wykazać związek przyczynowy między danym wydarzeniem, np. warunkami atmosferycznymi, a jej szkodliwymi konsekwencjami. Pamiętajmy o wskazaniu, że podjęliśmy wszelkie czynności, aby zrealizować umowę.

Dodatkowo, prowadząc stałą współpracę z danym klientem, możemy powołać się na klauzulę nadzwyczajnej zmiany stosunków (art. 3571 kc). Dotyczy to sytuacji, w której nieprzewidziana sytuacja uniemożliwia nam bezproblemowe lub bezstratne wykonanie umowy. Jednak taka sprawa musi zostać skierowana do sądu, co może być kosztowne i czasochłonne.

Jak Konwencja CMR określa siłę wyższą?

Konwencja CMR nie posługuje się pojęciem siły wyższej, jednak konstrukcję wyłączającą odpowiedzialność przewoźnika wskazuje art. 17. Na jego podstawie przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za okoliczności i ich następstwa, którym nie mógł zapobiec.

Pamiętajmy jednak, że nie każda sytuacja zostanie uznana za siłę wyższą. Sam stan pandemii Covid-19 nie był uznany za sytuację losową. Ale współtowarzyszące mu utrudnienia, jak np. zamknięcie granic, można za nią uznać. To samo dotyczy powodzi – jeśli trwa już ona jakiś czas, przewoźnik nie może powołać się na siłę wyższą.

Jakie zdarzenia uznamy za siłę wyższą?

Warto zaznaczyć, że nie zawsze sytuacje spełniające w naszych oczach znamiona siły wyższej, będą jednoznaczne dla sądu. Nawet po przedstawieniu dowodów. Dlatego do każdej sprawy musimy podejść ostrożne i indywidualnie.

Do siły wyższej zaliczymy:
Warunki atmosferyczne – niespodziewane w danym miejscu lub o danej porze roku, gwałtowne i nagłe opady śniegu, deszczu, bądź wystąpienie wichury. Pamiętajmy, że sytuacje takie jak na przykład opady śniegu zimą na terenach górskich nie wyłączają odpowiedzialności za nieprawidłowo wykonany przewóz.

Napad przez uzbrojonych napastników – w tej sytuacji możliwość wyłączenia odpowiedzialności zależy od okoliczności leżących po stronie zarówno kierowcy, przewoźnika, jak i napastników. Kierowca musi opisać swoje zachowanie przed napadem, czyli miejsce i czas postoju, porę czy trasę przejazdu, w jego trakcie, w tym powody zatrzymania i opuszczenia pojazdu, a także po zdarzeniu, czyli jak szybko powiadomił służby. Przewoźnik z kolei będzie odpowiadał za rodzaj i wyposażenie pojazdu oraz organizację przewozu. Do wyłączenia odpowiedzialności niezbędna jest także analiza działania napastników, czyli ich liczba, zachowanie czy poziom agresji, w tym użycie określonego rodzaju broni.

Wypadki drogowe – w tym przypadku kierowca musi wykazać, że nie mógł uniknąć wypadku, np. wykonując określony manewr. Pomocne będą w tym ustalenia policji bądź biegłego sądowego z zakresu ruchu drogowego.

Pożary lub podpalenia pojazdów – przewoźnik może powołać się na siłę wyższą w sytuacji pożaru pojazdu znajdującego się w hangarze lub na strzeżonym parkingu. W przypadku pożaru na niestrzeżonym parkingu (na przykład koło domu, gdzie pojazd został pozostawiony na dłuższy czas bez nadzoru) mamy do czynienia rażącym niedbalstwie przewoźnika.

Strajki – mogą wyłączać odpowiedzialność, tylko jeżeli przewoźnik wykaże, że to strajk doprowadził do sytuacji, której nie można było uniknąć. Może być to na przykład opóźnienie dostawy spowodowane koniecznością zmiany trasy.

Polskie prawo przewozowe a siła wyższa

Według art. 65 ustawy Prawo przewozowe przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie w dostawie, ubytek, utratę i uszkodzenie towaru wskutek zaistnienia działania siły wyższej. Są to niemożliwe do przewidzenia zdarzenia zewnętrza, których skutkom nie możemy zapobiec.

Siłą wyższą mogą być klęski żywiołowe nadzwyczajne dla danej pory roku lub obszaru. Są to także działania władz państwowych, czyli wojna, zamieszki, zamknięcie granicy lub strajki. Jednak, aby zostały potraktowane jako siła wyższa, przewoźnik wykazać, że zaistniałe okoliczności wyłączają jego odpowiedzialność.