Zastaw jest to jedna z form zabezpieczeń rzeczowych. Może on powstać na podstawie umowy albo wynikać wprost z ustawy.
Zastaw na przesyłce jest zastawem ustawowym. Przysługuje więc przewoźnikowi i spedytorowi z mocy samego prawa, bez konieczności zawierania dodatkowej umowy w myśl art. 790 § 1 k.c. oraz art. 57 ustawy Prawo przewozowe.
Ustawowe prawo zastawu na przesyłce ma zastosowanie dla zabezpieczenia roszczeń wynikających m.in. z:
Omawiane prawo powstaje z chwilą przekazania przesyłki przewoźnikowi, natomiast wygasa z chwilą wydania przesyłki osobie uprawnionej do jej odbioru.
Przewoźnik, który dokona zastawu na przesyłce nie może z niej korzystać – w celu zaspokojenia swojej wierzytelności nie może sam sprzedać rzeczy lub prawa stanowiącego przedmiotu zastawu lub zachować go dla siebie. Zaspokojenie wierzytelności wierzyciela następuje według przepisów dotyczących egzekucji.
O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ?
Niemieckie przepisy przewidują możliwość ustanowienia zastawu zarówno przez przewoźnika, jak i spedytora oraz prowadzącego magazyn towarów przewożonych przez wymienione podmioty.
Zastaw może obejmować cały ładunek lub magazynowany towar. Wartość rzeczy objętej zastawem nie może przewyższać wartości roszczenia, które zabezpiecza. Podobnie jak w przypadku polskiej regulacji prawo to powstaje wraz z zawarciem umowy frachtu lub spedycji lub magazynowania oraz przejęciem towaru i trwa do momentu wydania rzeczy uprawnionej osobie.
Zastaw dotyczy wszystkich roszczeń wynikających z konkretnej umowy frachtu, spedycji lub składowania, tj. zarówno samego roszczenia frachtowego, a także płatności zaliczek, opłat celnych, podatków i innych uzasadnionych wydatków.
Zasadniczo inne, zwłaszcza starsze roszczenia wobec tego samego nadawcy lub wobec odbiorcy mogą być również zabezpieczone, jeżeli są bezsporne. W takim przypadku obowiązkiem zastawnika jest wezwanie odbiorcy do zapłaty, Jeżeli nie przyniesie to efektu, posiadany towar może zostać przedmiotem zastawu. Również w przypadku sprzedaży zastawu należy o tym poinformować co najmniej z miesięcznym wyprzedzeniem. W przypadku zastawu przewoźnika i spedytora groźbę i powiadomienie należy przekazać odbiorcy, a nie – jak to zwykle bywa w przypadku zastawu – dłużnikowi.
Problemy z płatnościami występują zwykle u klientów, z którymi współpraca trwa już jakiś czas. Zastaw może być również wykorzystany w przypadku starszych roszczeń wobec tego samego nadawcy, nie wymaga dodatkowego instrumentu prawnego co jest wielką zaletą. Jeżeli roszczenie jest należne i niepodważalne, firma transportowa może poinformować dłużnika, że korzysta z przysługującego mu prawa zastawu i zagrozić terminem na odzyskanie wierzytelności. Na przykład w relacjach między przedsiębiorcami okres ten wynosi jeden tydzień. Przedsiębiorca nie może sam przeprowadzić egzekucji, musi ona odbyć się w ramach aukcji publicznej przez publicznie wyznaczonego i zaprzysiężonego aukcjonera.
Jeżeli przychód uzyskany ze sprzedaży towarów przewyższy wysokość dochodzonej wierzytelności, to nadwyżka jest wypłacana zastawnikowi.
O ile do przewozów krajowych stosuje się zarówno przepisy prawa przewozowego jak i kodeksu cywilnego, to w transporcie międzynarodowym ma zastosowanie dobrze znana Konwencja CMR. Wyznacza ona bardziej rygorystyczną, dalej idącą ochronę interesów odbiorcy przed kierowanymi do niego przez przewoźnika roszczeniami majątkowymi.
Prawo zatrzymania przesyłki wywodzić należy z art. 13 Konwencji CMR, zgodnie z którym po przybyciu towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, odbiorca ma prawo żądać od przewoźnika wydania za pokwitowaniem drugiego egzemplarza listu przewozowego oraz towaru. Jeżeli natomiast stwierdzono zaginięcie towaru lub nie przybył on po upływie terminu przewidzianego w art. 19, odbiorca może w imieniu własnym dochodzić wobec przewoźnika praw wynikających z umowy przewozu. Jeżeli odbiorca, który korzysta z praw, jakie mu przysługują w myśl ust. 1 niniejszego artykułu, obowiązany jest zapłacić kwotę należności wynikającą z listu przewozowego.
Zgodnie z Konwencją CMR w przypadku transportu międzynarodowego prawo zastawu może zostać dokonane przez przewoźnika tylko w dwóch sytuacjach:
Znajomość regulacji dotyczącej zastawu na przesyłce ma o tyle znaczenie, iż w przypadku jej bezprawnego dokonania, a w konsekwencji doprowadzenia do opóźnienia w dostawie, przewoźnik odpowiada, zgodnie z przyjętą obecnie linią orzeczniczą, do pełnej wysokości poniesionej straty, a nie jak określa art. 23 ust. 5 Konwencji CMR, do wysokości frachtu.
Przed ustanowieniem zastawu należy zastanowić się jakie prawo obowiązuje przy danej umowie przewozu i które przepisy będa miały zastosowanie oraz czy zaszły wszystkie przesłanki, które pozwalają na zastosowanie zastawu.
Autorem artykułu jest Małgorzata Kamińska, młodszy prawnik w Kancelarii Transcash